در آستانه حضور در میهمانی بزرگ خداوندگار کریم هستیم. مؤمنانِ چشم انتظار، احساس می کنند لحظه دیدار نزدیک شده هست و مصمم هستند که آگاهانه وارد این ماه گردند و از فیوضات و برکات آن سهمی و نصیبی برگیرند.
ماه مبارک رمضان در میان سایر زمانها از رتبه ای والا برخوردار است؛ فرصتی برای استدراک مافات و بهانه ای برای صلح با دوست و درنگی برای تأمل در اوصاف نفس و زمانی برای طرح نو درافکنی می باشد که البته اینها جز با برنامه ریزی حاصل نمی گردد.
قبل از ورود به این ماه مبارک آنچه ضرورت دارد تحدید و مشخص کردن هدف به عنوان شرط اول برنامه ریزی می باشد.
چرا باید روزه رفت؟ حکمت از تشریع صیام چیست؟ در جواب این سوال باید مشخص کنیم در بحث روزه و رمضان آنچه محوریت دارد چیست؟ روزه هدف است یا گرامیداشت رمضان مقصود است یا راز دیگری در کار است؟ ماه رمضان را می توان به اوصاف متعدد از آن یادکرد. ماه تقوا، ماه روزه، ماه دعا، ماه صدقه و خیرات، ماه رحمت و ماه مغفرت و ماه.... همه این موارد صحیح است. اما آنچه از همه اینها صادقتر و نزدیکتر به طرح است این است که بگوییم رمضان ماه قرآن است. روزه دار باید بداند که قرآن نقش محوری و اساسی در ارتباط با رمضان و برنامه های آن دارد (توضیح این مطلب خواهد آمد) زیرا بدون فهم این مطلب در برنامه ریزی به خطا خواهد رفت. به وسایلی که در رسیدن به این مقصد فراهم و مقرر گشته اند بیشتر مشغول خواهد شد و از مقصود درخواهد ماند. روزه برای روزه می گیرد و نماز و تلاوت برای رمضان و احیاء لیالی قدر به قصد لیالی قدر در حالیکه همه اینها برای قرآن است.
بعد از این مقدمه نیاز است در مورد ارتباط روزه و قرآن سخن بگوییم. واضح است که قرآن در ظرف زمانی ماه رمضان نازل گشته است. از آنجائیکه ارزش ظرف به مظروف آن است می توانیم نتیجه بگیریم که ارزش و کرامتی که ماه رمضان پیدا کرده بخاطر ارزش و کرامت کتاب منزّل در آن ماه است. شب قدر که در شبهای ماه رمضان قرار گرفته از نظر زمانی همچون هزاران شب قبل و بعد از خود می باشد اما نزول قرآن در آن شب آن را از هزاران ماه برتر می گرداند. (لیلة القدر خیر من ألف شهر)
این امر ارتباط قرآن را با رمضان مشخص می کند. (شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات فی الهدی و الفرقان)
هنوز سوال اساسی می ماند که ارتباط روزه با قرآن چیست؟ توضیح این مطلب را با اشارتی به حکمت و هدف اصل روزه بیان می کنیم.
خداوند روزه رفتن را در ماهی که قرآن در آن نازل گردانیده مقرر نموده است و هدف از روزه رفتن را رسیدن به تقوا معرفی کرده است.
خداوند می فرماید:
یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون.
تقوا به معنی تربیت نفس به گونه ای است که خلاف مقتضیات ایمان عمل نکند. این تعریف عام از تقوا که فعلاً به آن بسنده می کنیم به عنوان نتیجه و مطلوب روزه داری معرفی گردیده است. (ان شاء الله در فرصتی دیگر بحثی راجع به تقوا مطرح می کنیم)
الان می توان سوال را دوباره با کمی تغییر مطرح کرد.
ارتباط بین روزه، تقوا و قرآن چیست؟
در فهم این مطلب لازم است به یکی از خصوصیات قرآن اشاره کنیم:
قرآن در آیات زیادی تأکید می کند که آیات و احکام آن برای همه مفید نمی افتد و هر کس اهلیت و لیاقت فهم و عمل به قرآن را پیدا نمی کند.
قرآن برنامه هدایت برای باتقوایان است. (هدی للمتقین)
کسی از خداوند می ترسد تذکر می یابد و تذکر برای او مفید است (فذکر ان نفعت الذکری سیذکر من یخشی )
و دعوتگران باید قرآن را بر کسی بخوانند که از وعید خداوندی می ترسد. (فذکر بالقرآن من یخاف وعید)
این آیات و آیات شبیه این می رساند که هر کس توفیق دستیابی به هدایت ربانی نمی یابد. بلکه کسانیکه از تقوای درونی برخوردار هستند چنین شایستگی را به دست می آورند.
روزه از اسباب رسیدن به تقواست و تقوی زمینه ساز فهم و عمل به قرآن است. پس خداوند حکیم در ظرف زمانی نزول قرآن (رمضان)، مؤمنین را به صیام امر نموده است تا از طریق آن باتقوا شوند. بتوانند به قرآن منزل در آن ماه مهتدی گردیده و تذکر یابند. پس روزه برای تقوا و تقوا برای قرآن می باشد.
مطلبی دیگر نیز لازم است در اینجا به آن اشاره کنیم و آن اینکه چگونه روزه باعث تقوا می شود..
یکی از مواردیکه دعوتگران در طرح و ارائه دین مدنظر قرار می دهند رعایت خطاب مناسب برای مخاطبین خود می باشد. خطاب باید واضح و معقول و قابل قیاس باشد. ما نباید رابطه روزه و تقوا را معما گونه و رمز آلود مطرح کنیم.
تقوا به معنی امتثال اوامر و اجتناب نواهی زمانی حاصل می گردد که نفس بتواند از آنچه مطلوب آن است خودداری کند. بی تقوایی آن است که انسان تابع نفس باشد و نتواند در مقابل آن ایستادگی کند.
رمضان و روزه مدرسه 30روزه ای است که ما باید تمرین کنیم قدرت ترمز و بازدارندگی برای نفس در خود ایجاد کنیم. در طول ماه رمضان انسان آگاهانه به قصد تعبد و فرمانبری نفس را از آنچه مطلوب آن است (خوردن آشامیدن و روابط زناشویی) باز می دارد.
در این عمل که هوشیارانه صورت می گیرد و فرد از سایر تقویت کننده های ایمانی همچون نمازهای جماعت و نوافل، تلاوت قرآن، شب زنده داری و .... استفاده می کند نفس را به ترک منهیات و امتثال اوامر تمرین می دهد و بدین ترتیب به تقوا می رسد.
خداوندا ماه رمضان را برای ما و خانواده هایمان و برادران و خواهران دینی ما ماه فزونی و رشد قرار ده.
خداوندا به ما توفیق ده بتوانیم در این ماه با قرآن تجدید عهد و پیمان نماییم.
خداوند به ماه توفیق روزه مخلصانه که با آگاهی قلب همراه باشد، عنایت بفرما.

*فوق لیسانس علوم قرآن و مدرس مدارس دینی جنوب